కార్తీక పున్నమి ... తూరుపు కాంత నుదిటిన అద్దిన కుంకుమ బొట్టులా   ఆకాశ కాంత కు కాచిన ఎర్రని పండులా అగుపించి క్రమేపి పక్వ దశను దాటి పండిన పండులా పసిమి ఛాయలు సంతరించుకుని మేఘ మండలము అలంకరించుకున్న పసిడి పాపిట బిళ్ల లా తన వెండి వెలుగులతో భూకాంత ను చందురుడు ప్రకాశింప చేయు వేళ చిరుగాలి తాకిడికి కదులాడుతున్న నల్లని పొడుగాటి కురుల ప్రవాహంలా మృదు మదుర సవ్వడులతో సాగిపోతున్న యమునా తీరాన చందనపు పొడిరేణువులా అని మరిపించే విధంగా పరుచుకున్న ఇసుక తిన్నెలు   సమీపాన సువాసనలు వెదజల్లెడి పూలతలతో మనోహరమగు లావణ్యముతో ఒప్పారురంగు రంగుల పూల  మొక్కలతో మధుర రసాలు స్రవించు ఫలాలతో నిండిన వృక్షాలతో కూడిన బృందావని గండు తుమ్మెదల ఝుంకారాలతో , పూబాల ల పరిమళాలను , పండిన ఫలాల యొక్క తీయదనాన్ని తనలో నింపుకుని ఆహ్లాదకరం గా మెల్లగా వీస్తున్న పిల్ల తెమ్మెరలు  అట్టి ఆ బృందావని లో ఓ మందార చెట్టు కింద ఎడమ పాదపు ఎడమ భాగాన  కుడి పాదపు ముని వేళ్ళను నేలకు తాకించి కుడి పాదపు వెనుక భాగాన్ని పైకి ఎత్తి నుంచున్న భంగిమలో ఓ స్ఫురద్రూపిదట్టమైన వానమబ్బు రంగు దేహ కాంతి తో , తలపై నెమలి ఫించం ధరించి , నుదిటిపై  కస్తూరి తిలకం అద్ది , నాసిక పై భాగాన తెల్లని ముత్యమొకటి మెరయుచుండగా పారిజాత సుమ మాలను మెడలో ధరించి ఆకు పచ్చని రత్నాల ఉత్తరీయాన్ని భుజాలపై వేసుకుని కస్తూరి చందనపు పూతతో నిండిన దేహంతో ఒంపుగా నిలబడి పున్నమి పసిడి కాంతులు ఆ దేహాన్ని తాకి మరింత శోభాయమానంగా ప్రకాశిస్తుండగా  ఎర్రని దొండ పండు వంటి పెదవులపై రెండు అరచేతులతో ఒడుపుగా పట్టిన వేణువు నుంచి సుతారంగా ప్రాణులన్నిటికి ప్రాణాధారమైన వాయువును తన పెదవుల గుండా ఆ వేణువులోకి మృదువుగా పంపుతుంటే  వేణువు నుండి బయటకు వస్తున్న  ఆ వాయు తరంగాలు మధురమైన ధ్వనులుగా మారి ఆ ప్రాంతమంతా  ఆవరిస్తున్నాయి  అతి మధురమైన ఆ ధ్వనులకు ప్రకృతి పరవశించిపోతుండగా ఆ వేణు నాద తరంగాలు  మెల్లగా గోపకులాన్ని తాకాయి ఆ గోపకులంలో   నవ యవ్వనంతో తొణికిసలాడే గోపకాంతల సమూహాలు ......అందులో  కొందరు గోపికలు తమ చీర సొబగుల సౌందర్యాన్ని ఇతర గోపికలతో పంచుకు మురిసిపోతుంటేమరి కొందరు తమ ఆభరణాల తళుకు బెళుకులు ప్రదర్శిస్తూ, మరి కొందరు తమ చేతి కంకణముల సవ్వడులతోను ఇంకొందరు కాలి  అందియల సవ్వడులతోను మరి కొంత మంది గోపికలు కోలాటపు సవ్వడులతోను సందడి చేస్తుండగా మరి కొందరు ముగ్ధలు తమ గాన కౌశలంతో ఆ ప్రాంతాన్ని పునీతం చేస్తున్నారు .ఇంకొందరు  ఇంటి  పనులలో  నిమగ్నులై ఉన్నారు . అట్టి ఆ గోపకాంతల  సమూహపు చెవులను ఆ వేణు నాద తరంగాలు చేరగనే ఒక్కసారిగా వారిలో వూహించని మార్పు . తమ చుట్టూ వున్న ప్రపంచాన్ని మరచి తామున్న స్థితిని మరచి ఒక్క ఉదుటున పరుగు పరుగున ఆ వేణువు  తరంగాలు జనిస్తున్న ఆ వృందావనిలోకి చేరుకున్నారు    అక్కడ ఆ మందారపు చెట్టుకింద తమ కలల రేడు ,  భావించిన మాత్రం చేతనే హృదయాలలో గొప్పదైన ఆనందాన్ని పొంగించేవాడు సాక్షాత్ పర బ్రహ్మమే తానైనట్టివాఁడు  అగు ఆ యశోదా నందనుడు  గోకుల కిశోరం  శ్రీకృష్ణుని మనోజ్ఞమైన దివ్య మంగళ రూపాన్ని చూచి పులకితులై తమను తాము పరిపూర్ణంగా ఆనంద స్వరూపుడగు ఆ పరంధామునకు సమర్పించుకోటానికి సంసిద్దులయ్యారు ఆ అమాయకపు పల్లె పడుచులు నిష్కళంకమైన నిర్మల జ్ఞానానికి ప్రతిరూపాలైన ఆ గోపకాంతలతో రాసలీలకు ఉద్యుక్తుడయ్యాడు అందరి హృదయాలలో ఆత్మగా ప్రకాశించు ఆ పరమాత్మ  రాస లీల  ఇది రెండు మహోన్నత భావాల (మాతృత్వము +పోషకత్వము=వాత్సల్యము  ) కలయిక .  రెండు దేహాల కలయిక కాదు తొమ్మిది రంధ్రాలతో కూడి తొమ్మిది రకాల  మలపదార్ధాలతో నిండిన దేహాల కలయిక ఎలాంటి నిజమైన ఆనందాన్ని ఇవ్వలేదు చైతన్యం మాతృత్వం పోషకత్వం లాలిత్యం సౌందర్యం ఈ  భావాల పరస్పర కలయికే రాసలీల అట్టి రాసలీల మానసిక దర్శనం దుఃఖ స్పర్శలేని సుఖానుభూతినిస్తుంది అది నిజమైన రసానుభూతి కలిగిస్తుంది . రాసం  అంటేనే గొప్పదైన ఆనందపు అనుభూతి అని అర్ధం . ఆ ఆనందానికి అవధులు  వుండవు . అట్టి దివ్యమైన ఆనంద స్వరూపుడే శ్రీకృష్ణ పరమాత్మ. శ్రీకృష్ణునితో సమాగమం కోరటమంటేనే  ఎల్లలు లేని దుఃఖ స్పర్శ లేని పరిపూర్ణ  ఆనందానుభూతి  తో  మమేకమవటమే . అదే మానవ  జీవిత పరమార్ధం అందుకోసమే అత్యంత దుర్లభమైన మానవ జన్మ మనకు లభిస్తుంది మనుషులు తాము తమ కోరికలు నెరవేర్చుకోవటంద్వారా ఆనందం పొందుతున్నామని భ్రమలో వుంటారు . నిజానికి వారు పొందే ఆనందాలు  తాత్కాలికమే కాక వాటి ఫలితం దుఃఖ స్పర్శతో కూడి వుంటుంధి  ఆ గోపికలు ఇహ పరాలను కాదనుకుని కేవలం పరమాత్మ తో సౌఖ్యాన్ని మాత్రమే కోరుకున్నారు  వారికి ఇతరములైన ఏ లోక  విషయాలయందు వారికి ఆసక్తి లేదు. వారి అనురక్తి యందు పరమాత్మ యందు మాత్రమే భయము చేత కంసుడు ,  భక్తి చేత ప్రహ్లాదుడు , స్నేహం చేత అర్జునుడు, సుదాముడు , ఉద్ధవుడు  శత్రుత్వం చేత రావణ కుంభకర్ణ శిశుపాలుడు , కామం చేత గోపికలు  ఆ పరమాత్మ ను పరిపూర్ణం గా తమలో నిలుపుకున్నారు . ఆ  పరంధాముడి ధామాన్ని చేరుకున్నారు మనం కూడా భగవానుడి పట్ల స్వచ్ఛమైన భక్తి భావమో స్నేహ భావమో పెంచుకుని శ్రీకృష్ణుని కరుణా కటాక్షాలకు పాత్రులమవుదాం 

అలల ఒడిలో

జీవితంలో మొదటిసారి అయ్యో అనిపించింది చదువులో సాధించిన మార్కుల విషయంలో వాటి గురించి ఆలోచించటం అదే మొదటిసారి అదే చివరిసారి కూడా  డిగ్రీ  ఫైనల్  ఇయర్ రిజల్ట్స్ వచ్చాక , మేనేజ్మెంట్ అకౌంటెన్సీ లో వంద మార్కులు వచ్చాక ,కాస్ట్ అకౌంటెన్సీ లో కూడా వంద వస్తాయనుకున్న తీరా చూస్తే 80 మాత్రమే వచ్చాయి మొదటిసారి మనసు చివుక్కుమంది  ఏమైయ్యుంటుంది వ్రాసిన కాస్ట్ అకౌంటెన్సీ   పేపర్ ఓసారి జ్ఞాపకం చేసుకుంటే , ఆరోజు ఎదో బాలయ్య మూవీ కి వెళ్లాలన్న హడావుడి లో సమయం ఇంకా చాలా మిగిలి వుండగానే ఆన్సర్ పేపర్ సబ్మిట్ చేసి వెళ్ళిపోవటం తప్పు ఎక్కడ జరిగిందా అని ఆలోచిస్తే ప్రాసెస్ కాస్టింగ్ లో ఒక ప్రాసెస్ నుండి మరొక ప్రాసెస్ కి ఓపెనింగ్ బాలన్స్ క్యారీ ఫార్వర్డ్ చేయటం మరచితిమి   వెంటనే పెదవులపై ఒక చిరునవ్వు . మనసులోని దిగులు మటుమాయం చదువుల కాలం ముగిసింది. జీవితపు పరీక్షా కాలం మొదలైంది    గుంటూరు లోనే ఆడిటర్ పున్నయ్య చౌదరి గారి ఆఫీస్ లో చేరటం , ఆడిట్ పనుల మీద ఊళ్ళు పట్టుకు తిరగటం  ఆ క్రమంలో మొదటిసారి హైదరాబాద్ రావటం జరిగింది . నాతో వుండే సీనియర్   మిత్రుడు   సాయంత్రం అవ్వగానే ట్యాంకుబండ్ వద్దకు తీసుకు వచ్చేవాడు . అక్కడ వీచే మురికి గాలుల వాసనకు ముక్కులు ఉక్కిరి బిక్కిరి ఐతే , ఆ ప్రాంతం  చుట్టూ షికారుకు తిరిగే మనుషులను చూసి మనసు ఉక్కిరి బిక్కిరి అయ్యింది అపుడే నిర్ణయించా ఎట్టి పరిస్థితుల్లో హైదరాబాద్ రాకూడదని . (హతవిధీ! భగవానుడు తన్నిన తన్నుకు ఎగిరొచ్చిపడి భాగ్యనగరంలో పడితి )  అక్కడ షికారు ముగియగానే చిక్కడపల్లి లో కమ్మని భోజనం ఆరగించి అటునుండి ఆటే మహేశ్వరీ థియేటర్ కి ...... దిల్ వాలే దుల్హానియా లేజాయేంగే భాష రాదు కానీ అద్భుతంగా నటించిన షారుఖ్ కాజోల్ ల ఉత్సాహభరితమైన  ప్రణయగీతం వరుసగా ఏడురోజులు సెకండ్ షో కి వెళ్ళటం ఇసుమంతైనా విసుగనిపించకపోవటం  ఆ తరువాత పయనం విశాఖపట్టణం . ఆఫీస్ పని ముగియగానే సాయంత్రాలు సాగర తీరంలో ఇసుక తిన్నెలపై సేద తీరుతూ ఎగసి పడే అలలు చూస్తూ వేడి వేడి మిక్చర్ ఆరగిస్తూ, నిశీధివేళ సముద్రుడి ఘోష  హృదయంలో సుడులు తిరుగుతుంటే  వచ్చే కిక్కు ఏ ఆర్  రహ్మాన్  బీట్ ఇస్తుందా ఇళయరాజా సంగీతమిస్తుందా చేతిలోని ఐస్ క్రీం కరిగిపోతుంది కాళ్ళ కింద ఇసుక అలల తాకిడికి కదిలిపోతుంది కాలం గడచిపోతుంది కానీ సముద్రుడి ఘోషలో లీనమైన మనస్సు మాత్రం  వెనుకకు రాదు అదే సముద్రుడి గొప్పతనం ఆర్కే బీచ్ రోడ్ నుండి ఋషి కొండ  మీదుగా సాగర తీరం వెంబడి భీమిలి బీచ్ వరకు ఉల్లాసంగాబైక్ మీద సాగిపోతుంటే అదొ  సరదా ... మేఘాలలో తేలిపొమ్మన్నది తుఫానులా రేగిపొమ్మన్నది బైక్ మీద భామ అయితే లేదు కానీ ఆ జర్నీ ఇచ్చే కిక్కుంది రుషికొండ సమీపంలో సరుగుడు చెట్ల తోట పక్కనే బీచ్ చాలా అందంగా వుంటుంది . మాతో వచ్చినవాళ్లు , ఇక్కడి బ్రాంచ్ మేనేజర్ ,స్టాఫ్ కలసి ఆ తోటలో మందు, ముక్క పెట్టుకుని పేక  ఆడుతుంటే నేనలా సాగరపు ఒద్దు చేరుకున్నా  అక్కడ ఆ సాగరంలో నున్నని నల్లని శిలలు నా మనసు ని ఆకర్షించాయి . వెళ్లి ఆ శిలల పై కూర్చున్నా . ఒక్కో అల అలా వచ్చి ఇలా ఈ రాళ్లను  సుతారంగా   తాకి వెళుతుంటే ప్రేయసి పాదాలను తాకి మురిసిపోయే ప్రేమికుడి అంతరంగంలా ఆ అలల తరంగాలు నా మనసును హత్తుకున్నాయి  సమయం గడుస్తున్నకొద్దీ అలల వేగం కొద్ది కొద్దిగా  పెరగసాగింది . సుతారంగా శిలలను తాకి వెనుకకు మరలిన అలలు రెట్టించిన ఉత్సాహంతో ,ప్రేయసి పాదాలు ముద్దాడి మురిసిన ప్రియుడు మరింత ప్రేమగా ప్రియురాలి నుదురు ముద్దాడ వేగిర పడినట్లుగా కడువేగంతో ఎగసిపడుతూ వచ్చి ఆ శిలల శిఖరాన్ని తాకసాగాయి  అప్పటివరకు ఆ అలల తడి నా పాదాల వరకే పరిమితం కాగా , సమయం గడుస్తున్న కొద్దీ , పొద్దు గుంకుతున్న వేళ  ఆకాశంలో రాబోయే చందురుని కోసం ఆశగా ఎదురుచూస్తూఆ చందురుని అందుకోవాలని ఆబగా ఎగిరెగిరిపడుతున్న అలల ఝడి క్రమక్రమంగా నా మోకాళ్ళను దాటి నా నుదురు తాకుతుంటే  ఆ అలల తరంగాలతో మమేకమైన నా ఆలోచనా తరంగాలు కదిలిపోతున్న కాలాన్ని గాని రాబోతున్న ప్రమాదాన్ని గాని గుర్తించే మెలుకువ లో లేదు  ఇంతలో పెద్దగా సముద్రుడి ఘోషను కూడా దాటుకుని ఆ తరంగాలతో లీనమైన నా మనసును  కుదుపుకు గురి చేస్తూ పెద్దగా అరుపులు ఏమిటా అని వెనుకకు తిరిగితే ఒడ్డున నిలబడి మా వాళ్ళు పెద్దగా అరుస్తున్నారు బయటకు రా రమ్మని , అపుడు అర్ధమైంది నేనొచ్చి చాలా సమయం గడిచిపోయిందని అలల వేగం క్రమేపి ప్రమాదకరంగా మారుతుందని  . ఒడ్డుకు వచ్చి చూస్తే వాళ్ళ ముఖాల్లో ఆందోళన ... ఏమున్నదబ్బా వాళ్ళు వాళ్లకిష్టమైన పేకాటలో మునిగిపోయారు ,నేనేమో నాకు ఇష్టుడైన సముద్రుడితో  మమేకమై పోయాను  సముద్రం అదొక అద్భుతం . సముద్రుడి అలలకు మనిషి ఆలోచనలకు అలుపు లేదు నిరంతరం  అవి సాగుతూనే ఉంటాయి . సాగర గర్భంలా మనిషి మనసు కూడా లోతు తెలియనిదే . సముద్రాన్ని పోలినదే మన మెదడు కూడా . రెంటికి ఉన్న గొప్ప లక్షణం దృశ్య రూపకం గా చూడగలగటం . నీటికి తన చుట్టూ జరుగుతున్న సంఘటనలను తనలో నిక్షిప్తం చేసుకునే శక్తి వుంది అదే విధంగా మన   మెదడు కూడా తన ఊహకు అందిన విషయానికి దృశ్య రూపం ఇవ్వగలదు అంతేనా లక్ష్మీమ్ క్షీర సముద్రరాజ తనయాం అని కీర్తిస్తాం , జయ జనని సుధా సముద్రాంత రుధ్యన్మణి ద్వీప సంరూఢ అంటారు అమ్మ శ్యామలను  అదేవిధంగా మన మనస్సనెడి సముద్రంలో అమ్మను చూస్తాం  అందుకే సముద్రుడిని చూస్తే అంతలా ప్రేమలో పడతాం  ... తనివి తీరలేదు నా మనసు నిండలేదు  ఏనాటి బంధమో సాగరమా మనది .....      

విఠల విఠల

నల్లని వాడు  పద్మ నయనంబులవాడు కృపా రసంబు పై

జల్లెడువాఁడు మౌళి పరి సర్పిత పింఛము వాడు నవ్వు రా

జిల్లెడు మోము వాడొకడు చెల్వల మాన ధనంబు దోచెనో 

మల్లియలారా మీ పొదల మాటున లేదు గదమ్మ చెప్పరే 

శరద్కాలపు వెన్నెల రాత్రులలో గోపాంగనలతో చక్కగా రాసలీల లాడుతున్న నిత్య 

చైతన్య మూర్తి యగు శ్రీక్రిష్ణ భగవానుడు ఒక్కసారిగా అదృశ్యమైపోతే ఆయన ఎడబాటు 

తట్టుకోలేని ఆ గోపికలు విరహ వేదనతో ఆ వనమంతా సంచరిస్తూ కనబడిన ప్రతి చెట్టుని 

పిట్టను పువ్వును తుమ్మెదలను ప్రశ్నిస్తూ తమ అనుంగు చెలికాడి జాడ తెలియక అమితమైన 

భాధ చెంది వున్నారు. 

వారి భాధ చూసి నా మనసు వేదన చెంది ఎక్కడికి చేరాడో ఈ నల్లనయ్య అని నేను ఈ లోకాన్ని 

గమనించటం మొదలు పెట్టా 

అందుగలడిందు లేడని సందేహం వలదు చక్రి సర్వోపగతుడన్న ప్రహ్లాద వాక్యం పై నమ్మకంతో 

లోకమంతా కృష్ణుడిని చూడ నెంచితి కానీ అది అంత తేలిక కాదని తేలిపోయింది . మరి ఎక్కడ పట్టాలి ఈ వెన్న దొంగను 

గోవిందా గోవిందా అంటూ తిరుమల గిరులు ప్రతిధ్వనిస్తుంటే ఈడ వున్నాడు నా స్వామి అని పరుగు  పరుగున కొండపై కెక్కి చూస్తే ఎక్కడో ఏడు ద్వారాల ఆవల  అరమోడ్పు కనులతో 

నా పాదాలపై దృష్టి నిల్పమని సూచిస్తూ నిలుచుని వున్న ఆ శ్రీనివాసుని దివ్య తేజస్సు పై 

మనసు నిలిపే లోపే వాకిలి వెలికి వచ్చి పడ్డా 

ఈయనే అని తెలుస్తుంది కానీ దగ్గరకు చేరేదెలా ఆ పాద పద్మం చూసేదెలా     

నీ హృదయ పద్మంలో వున్నాడయా అని చెపుతారు జ్ఞానులు . కళ్ళెదురుగా వున్నా ఆ కమనీయ రూపాన్ని పోల్చుకోలేని అజ్ఞుడను ఎక్కడో లోపల హృదయంలో దాగిన వాడిని పట్టటం యెలా 

ఎలా ఎలా అని మధనపడుతున్న సమయంలో పిలిచాడు నా స్వామీ వేగిరమ్మే రా రమ్మని 

పండరీపుర ధామానికి 

ఇంకేమీ ఆలోచించలా లేచిందే లేడి కి పరుగన్నట్లు పరుగులు తీసితి పురంధరుని పద సన్నిధికి 

ఆ ధామం లోపలి అడుగుపెడుతుంటేనే ఒక విధమైన  ఆనందపు అనుభూతి .  జ్ఞానేశ్వరుడు 

ఏకనాధుడు తుకారాం వంటి మహా మహుల పాద స్పర్శతో నేల తల్లి, వారి కీర్తనల తరంగాలతో వాయువు పునీతమైన ప్రాంతమది 

ఆ అనుభూతి పొందిన మనసుతో గర్భ గుడిలోకి అడిగిడితి 

ఎదురుగా బంగారు వర్ణంతో మెరిసిపోయే వస్త్రం ధరించి, ఆకుపచ్చని తలపాగా తో , ముత్యాల హారాలు మేడలో వేలాడుతుండగా , తెల్లని పట్టు పంచె కట్టి

రాచ ఠీవితో నడుమున రెండు చేతులు పెట్టి ఇట్టిట్టిదని వర్ణించనలవికాని సౌందర్యంతో 

కరుణ రసం తో నిండిన కనులు ప్రేమగా నను చూస్తుంటే ,  

 సంపెగ సౌరభాలను దిక్కరించు అందమైన నాసిక తో అలరారుతూ ,

 తదియ నాటి చంద్రుడిలా  ఆ ఎర్రని పెదవులపై  చిరు దరహాస చంద్రికలు  పూయిస్తూ 

బోర్లించిన అష్టమి నాటి చంద్రుడిని పోలిన ఆ నుదుటి పై కస్తూరి తిలకాన్ని ధరించి 

దయ అనే జలాన్ని అణువణువు  నింపుకుని,  నిండుగా జలాన్ని తనలో నింపుకున్న   వానాకాలపు దట్టమైన వాన మబ్బురంగు లా మిలమిల మెరిసిపోతున్న దేహంతో 

ఆ దివ్య మంగళ రూపాన్ని చూస్తూ తన్మయమైపోయి అలా నిలబడిపోయా 

వెంటనే  అక్కడే వున్న భగవత్ సేవకుడొకరు నా తలవంచి స్వామి పాదాలపై పెట్టారు  

అంతే ఒక్కసారిగా ఎపుడు అనుభవించని చల్లదనమేదో నా నుదిటిపై ఒక్కసారిగా స్పృశించితే 

నా చేతులతో ఆ స్వామి పాద పద్మాలను తాకితే ఆ మెత్తదనం 

వాటిని వేటితోను పోల్చలేం కానీ అర్ధం చేసుకోవాలంటే కొలనులో విరబూసిన కమలాన్ని ఒక్కసారి 

కనులపై పెట్టుకుంటే ఎంత చల్లగా అనిపిస్తుందో ఆ తామర తూడును  తాకితే ఎంత సుతిమెత్తగా 

అనిపిస్తుందో అలా  

ఓ అద్భుతం 

ఏ వైష్ణవ ఆలయానికి వెళ్లినా మనం నారాయణుడి సమీపం చేరలేం దూరం నుండి దర్శించుకోవాల్సిందే . అందుకే తిరుమలలో కొలువైన దయామయుడైన ఆ శ్రీనివాసుడు 

తన పాదాలను ఆశ్రయించి ఆనందంగా ఉండమని సూచిస్తూ  ఆ పాదాలను ఆశ్రయిస్తే పొందే 

ఆనందపు అనుభూతి సారాన్ని అందరికీ అందించటానికై విట్టలుడిగా పాండురంగ నామధేయంతో 

ఈ పండరీ పుర క్షేత్రంలో మనకై నిలిచియున్నాడు 

                విఠల విఠల పాండురంగ    జయ జయ   విఠల పాండురంగ  

ఇంటర్ చదివే రోజుల్లో

చదువుల ఖిల్లా గుంటూరు జిల్లా అని అప్పట్లో పద వ తరగతి ఫలితాలు రాగానే 

పేపర్ లో వచ్చే ప్రముఖ వార్త . అందుకు కారణమైన తాడికొండ గురుకుల విద్యాల యం 

లో చదువైపోగానే ........ 

తరువాత ఏంటి ? తలెత్తే మొదటి ప్రశ్న 

ఎటువైపుకు ఈ గమనం ...... ఇంజనీరింగ్ అని ఇంట్లో వాళ్ళు అయిన వాళ్ళు 

అది అయితే చదవటానికి బుర్ర ను కష్టపెట్టాలి వద్దు వద్దని మనసు 

అందుకే  సి ఈ సి చేస్తాను అని చెప్పేసాను  మనసు   మార్చాలని  ప్రయత్నించారు కానీ కుదరలే    

ఏమి  చదవాలో నిర్ణయించా . ఎక్కడ చదవాలి మళ్ళీ గురుకుల విద్యాలయానికే .

ఈసారి కొడిగెనహళ్లి అనంతపురం జిల్లా . సరే అన్నీ సర్దుకుని అక్కడకు చేరాక తెలిసింది అప్పటికి 

ఆ కాలేజీ మొదలయ్యి రెండో సంవత్సరమే దానికి ఎటువంటి శాశ్వత భవనాలు ఇంకాలేవు

అందుకని తాత్కాలికంగా హిందూపురం లో వసతి తరగతులు ఏర్పాటు చేశారు . ఆ ప్రాంతానికి

మా అన్న నందమూరి తారక రాముడు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తున్న కాలమది 

కాలేజీ ఏర్పాటు చేసిన ప్రాంతానికి చేరుకున్నాం . అప్పటిదాకా లేని పరిమళాల గుబాళింపు 

ఒక్కసారిగా మనసును ఉక్కిరి బిక్కిరి చేయగా .......ఎటు చూడాలో తెలియక కనులు తికమక 

పడుతుంటే ... కోకిలల కుంజారావములు చెవులకింపుగా తాకుతుంటే ... నిన్న లేని భావమేదో నేడు నిదురలేచెనెందుకో ... 

ఏమైయుంటుందబ్బా .... కొన్ని పూల  రెక్కలు  కొన్ని తేనె చుక్కలు ఇంకొన్ని ముత్యాల సరాలు 

రంగరించి బ్రహ్మ చెక్కిన బొమ్మల సందోహంలో మనసు సుడులు తిరుగుతూన్నంతలో 

అమ్మా! భయం బాధ కలగలిసిన ఓ గావుకేక వెన్ను జలదరించేలా . ఊహల ఊయలలో వూగుతున్న మనసు ఒక్కసారిగా తుళ్ళి పడి తేరిపారాచూస్తే 

ఎదురుగా సినిమా షూటింగ్ సన్నివేశామా అనిపించేంత బ్రాంతి . కాదు నిజమే అని తెలిసి 

పోలీస్ మార్క్ థర్డ్ డిగ్రీ ఇంత భయానకంగా వుంటుందా  సినిమా పోలీస్ ఎందుకు పనికిరారు 

అలా ఓ దొంగను చిత్రహింసలు పెడుతూ.. 

ఒక చిత్రమైన వాతావరణం కుడి కంటి వైపు ........ వయ్యారంగా నడిచే వాలుచూపుల  రాజహంసలు  

ఎడమ కంటి వైపు .... కరకు చూపుల ఖాకీలు 

మధ్యలో ... కుర్రళ్లోయ్ కుర్రోళ్ళు 

విషయమేమంటే ఒకటే క్యాంపస్ లో హిందూపురం పోలీస్ స్టేషన్ ,వాళ్ళ క్వార్టర్స్ , ఉమెన్స్ రెసిడెన్షియల్ పాలిటెక్నిక్ కాలేజీ , మా ఇంటర్ బాయ్స్ కాలేజీ 

ఎదో మొదటి రోజు ఆసక్తిగా చూడటమే తప్ప భగవానుడి కృపతో మనసెపుడూ అటు మళ్ళలేదు 

ఎన్నో చిలిపి ప్రేమకథలు విన్నాం ఆ రెండు సంవత్సరాలలో 

మా మిత్ర బృందం లో అందరు తెలివైన చురుకైన వారు కావటం చదువులు ఆటవిడుపుగా   సినిమాలు తప్ప ఇతర విషయాలపట్ల మాకు పెద్దగా ధ్యాస లేదు . నేనొక్కడినే చదువంటే   కూసింత అనాసక్తంగా వుంది . నేను సీఈసీ అన్న పేరే గాని మా క్లాసుమేట్స్ ఎవరితోనూ 

పెద్దగా పరిచయం లేదు మా మిత్రులంతా బైపీసీ వారే . 

వారికి శరీరాన్ని అర్ధం చేసుకుని చికిత్స చేయటం అంటే ఆసక్తి నాకు నా మనసు అర్ధం చేసుకుని 

దానికి చికిత్స చేయటం ఆసక్తి రెంటికీ బేస్ శరీరమే 

వారిలో బాగా ఆత్మీయుడు మారెళ్ల పున్నయ్య చౌదరి . మా మిత్ర బృందంలో వారంతా ఇపుడు 

గొప్ప డాక్టర్స్ అయ్యారు (రమణా రెడ్డి , మాధవ్ ) దేశం దాటి వెళ్లిపోయారు .మా చౌదరి మంచి భావుకత కలిగి ఉండేవాడు . సూర్యదేవర  నవలలు చదివి వాటిని మాకు బ్యాక్ గ్రౌండ్ మ్యూజిక్  వేస్తూ మరీ వివరిస్తూ ఉండేవాడు రోజు రాత్రిళ్ళు .మోడల్ నవలను చెప్పిన తీరు ఇప్పటికీ నా చెవుల్లో మారు మ్రోగుతూనే వుంది    . 

ఎన్టీఆర్ పుణ్యమా అని అక్కడ అప్పట్లో పట్టు పురుగుల కేంద్రాలు బాగా ఉండేవి . ప్రొద్దు తిరుగుడు పువ్వుల తోటలతో  మల్బరీ ఆకుల తోటలతో  చాలా ఆహ్లాదకరం గా ఉండేది. కన్నడ సరిహద్దు ప్రాంతం కావటంతో కన్నడ తెలుగు యాసతో ఆ భాష చాలా ఇంపుగా ఉండేది 

కాలేజీ ప్రక్కనే పెద్ద చింత తోపు వెలగ చెట్ల తోపులుండేవి . వెలగ చెట్లు మన తాడి చెట్ల కన్నా ఎంతో పొడవుగా వుండేవి వాటి పైకి రాళ్లు విసిరి వెలగ కాయలు కొట్టుకుని తిన్న ఆ రోజులు  బహు పసందు 

కాలేజీ తరుపున విహార యాత్రకని ముందు పుట్టపర్తి బాబా దగ్గరకు తీసుకెళ్లారు . అది ఒక గొప్ప అనుభూతి . ఒక ఆధ్యాత్మిక ప్రాంతానికి వెళ్ళినపుడు మనం ఎలా ఉండాలో నేర్పింది. . ఎన్ని వివాదాలు ఆయన చుట్టూ వున్నా ఆయన పట్ల నాకు గౌరవంతో కూడిన తటస్థ భావం ఏర్పడింది 

ఆ సమయం క్రిస్మస్ కి నూతన సంవత్సరానికి మధ్య కాలం . వేల  సంఖ్యలో భారతీయులు  విదేశీ భక్తులు అక్కడ వున్నా పిన్ డ్రాప్ సైలెన్స్ అంటారు కదా దాని అర్ధం అపుడే అర్ధమయ్యింది . ఆయన ప్రసంగం విన్నాను  సరళంగా స్పష్టంగా  , ఎన్నో సేవా కార్యక్రమాలు చేశారు

ఆ  తరువాత బెంగుళూరు మైసూర్ వెళ్ళాం మా దగ్గర నుండి 2గంటల్లో బెంగుళూరు చేరుకోవచ్చు

బృందావన గార్డెన్స్ పర్యటన ఓ మధురానుభూతి . అక్కడ నా రెండో వలపు సెకండ్ క్రష్ ..... 

ముగ్ధ మనోహర సుందర సుకుమార లలిత లావణ్య కన్నడ కుసుమం 

అచ్చు మెరుపు తీవెలా బంగారు మేని వర్ణంతో మెరిసిపోతూ 

ఆ సంధ్యా సమయంలో నేలకు దిగివచ్చిన తారక లా    

ఎంతగా నను కదిలించిందంటే ఈనాటికి ఆ క్షణం నా హృదయంలో పదిలం పదిలం 

ఈ క్షణం ఏడ నీవున్నావో  ఓ సన్నజాజి పూవా

గాలి గుర్రాలు పూంచిన మేఘ మాలికల రథమెక్కి 

మెరుపు తీగలా ఓ సారి కనిపించి  పోరాదే ఆశతోడి 

మా ఇంటి మిద్దె పై కెక్కి నింగి తారకలలో నీ జాడకై 

వెతికేనే నా కనులు అలవక సోలవక కన్నడ సుమబాలా

అలా గడిచిపోయింది ఆ విహార యాత్ర .  రెసిడెన్షియల్ కనుక బయటకు ఎలాబడితే అలా వెళ్ళకూడదు మాకేమో సినిమాల పిచ్చి . అల్లుడు గారు మూవీ బాగుంది వెళ్లాలని 

 ఉండబట్టలేక నేను మా చౌదరి రమణా రెడ్డి సెకండ్ షో కి ఎవరికీ తెలియ కుండా జంప్ అయ్యాం 

వచ్చి రూమ్ లోకి వెళ్లబోయే ముందు  వాచ్ మన్  చూసాడు . మరుసటి రోజు ఉదయం మా ప్రిన్సిపాల్ కి చెప్పాడు . ఆయన అందరి ముందు అసెంబ్లీ లో ముగ్గురిని పిలిచాడు . మేం ముగ్గురం  ఒకటే చెప్పాము  మూవీ  కి వెళ్ళలేదు అప్పటి దాకా చదువుకుని ఆకలి వేస్తుంటే దిల్ పసందు తిని రావటానికి వెళ్ళాం అని. బైపీసీ లో వాళ్లిద్దరూ వాళ్ళ లెక్చరర్స్ బాగా ఇష్టమైన స్టూడెంట్స్ , అలాగే మా   లెక్చరర్స్ కి నేను బాగా అభిమానం . అందుకని  లెక్చరర్స్ ముందుకు వచ్చి వాళ్ళు చదువుకునే వల్లే కానీ సినిమాలకు వెళ్లారని వెనకేసుకొచ్చారు అలా పనిషమెంట్  తప్పించుకున్నాం  ఇలా ఎన్నో జ్ఞాపకాలు 

మిత్రులందరూ వారి వారి రంగాలలో ఎంతో ఉన్నత స్థానాలకు చేరుకున్నారు . మరి నేనేమిటి నా గమ్యం ఏమిటి ఎపుడు నన్ను తొలిచే ప్రశ్న . 

ఇపుడిపుడే సమాధానం దొరుకుతుంది . నా గమ్యం గమనం ఎటువైపుకో 

వదల వదల క్రిష్ణా నిన్నొదలా 

బద్దకపు అంగవస్త్రంబు చుట్టి మోహ చురకత్తుల 

నావనెక్కి ఆనంద కందమౌ ముకుందు పాదపద్మము 

చేరనెంచితి  నారాయణ నామ రూపకంబగు తెడ్డుయే 

తోడు నాకు  ఏ తీరున నను గమ్యము చేర్తువో గోవిందా 

వానొచ్చే వరదొచ్చె

వానొచ్చే వరదొచ్చె   గోదారి పొంగల్లే భావాల వరదొచ్చే 

 ఇంకా గ్రీష్మం ముగియకముందే  వర్షఋతువు సందడి మొదలయ్యింది 

భానుడి భగ భగ లతో బీటలు పడిన నేల  నింగి నుండి జాలువారిన నీటి ధారలతో 

పులకించి మట్టి గంధపు వాసనలు వెదజల్లగా ఆ పరిమళాలు నా ముక్కు పుటాలు 

సోకి మనసును మా వూరి వైపు చిన్న నాటి తీపి జ్ఞాపకాలవైపు పరుగులు పెట్టించింది 

మేఘం నిండితే జలధారలు కురుస్తాయి 

మనసు నిండితే భావాల మాలికలు పూస్తాయి 

అందుకే ఆ రెండు ఎపుడు నిండుగా ఉండాలి అపుడే మన జీవితం పచ్చగా చల్లగా వుంటుంది 

మా వూరు మంత్రిపాలెం ... ఇంటి ఎదురుగా ఓ చెరువు దానికి ఓ పేరు రావారి చెరువు (రావి అనే ఇంటి పేరు గల వారి చెరువు) దానికున్న గుర్తింపు మనకు లేకపోయే 

ఆ చెరువు ఒడ్డున  ఇంటికి పర్లాoగు దూరంలో చదువుల గుడి మా బడి  

 ఆ బడి కి ఎదురుగా ఓ డాబా ఇల్లు పెరటిలో జామ చెట్టు చెట్టుకింద మంచినీటి చేతిపంపు 

ఇంతే అయితే ఆ ఇంటిని  గుర్తుంచుకునే విశేషమేముందంటారా 

అదే మరి చెప్పేది ...... తొలి వలపే తీయనిది  నా ఫస్ట్ క్రష్ 

బూరెల్లాంటి బుగ్గలతో కొంచెం తెలుపు కొంచెం ఎరుపు కలిసిన మేని కాంతులతో 

ముద్దొచ్చేంత బొద్దైన రూపంతో చక్రాల్లాంటి చిన్ని కన్నులతో

నా ప్రేమ సింధు 

అపుడెపుడో కొన్ని దశాబ్దాల క్రితం చూశాం ఇప్పుడెలా వుందో ....... 

వానాకాలంలో బడికి వెళ్ళేటపుడు దారిలో వాళ్ళ ఇంటి దగ్గరలో రోడ్డు మీద గుంతలు వాటిలో 

వాన నీరు నిలిచివుంటే ఆ నీటిలో చిందులేస్తూ ఆనందించిన క్షణాలు 

ఇక వర్షం పడుతున్నప్పుడు చూరు లో నుండి (తాటాకు గడ్డితో వేసిన ఇంటి కప్పు) జారుతున్న 

నీటి బిందువులను అరచేతిలో ఒడిసిపడుతూ  ప్రేయసి నవ్వుల్లో జాలువారుతున్న ముత్యాలు అరచేతిలో సవ్వడి చేస్తున్నట్లుగా మురిసి పోయిన ఆ క్షణాలు 

వసారాలో వాలు కుర్చీ వేసుకుని వేయించిన వేరుశనగ పప్పుల్లో ఉప్పు కారం దట్టించి నోటిలోకి ఎగరేసుకుంటూ ధాటిగా కురుస్తున్న వాన చినుకుల చప్పుళ్లలో చెలి అడుగుల సవ్వడులు వింటూ మనసు కేరింతలు కొడుతున్న ఆ క్షణాలు 

దట్టంగా అలిమిన నల్లని వాన మబ్బు చాటు తెల్లగా మెరిసిపోతూ సన్నని మెరుపు కాంతలు  

ఓ క్షణకాలం అలా పలకరించిపోతే విరిసి విరియని ప్రేమకాంత పెదవుల నడుమ  సన్నని ముత్యాల పలువరుసపై విరిసిన చిరు దరహాస చంద్రికలు నా మనసున పూచిన ఆ క్షణాలు 

ఇంతలోనే ఓ పిడుగుపాటు   .... ఉలికి పాటు ముసురుకున్న భావాల మేఘాలను చెరిపివేస్తూ ..... పెళ్ళాం పిలుపును గుర్తుకు చేస్తూ 

(పాపము శమించబడుగాక భార్య భగవంతుడిచ్చిన వరం ఇంటికి మహారాణి ఎదో కూసింత హాస్యం కోసం అనటమే తప్ప ... మరేం ఉద్దేశ్యం లేదు)

ఏది ఏమైనా ఆ రోజులు మునుముందిక రావేమిరా 

నేను మారలేదు నా భావుకత చావలేదు 

కాలం మారిపోతే నేరం నాదేల  తండ్రి నారాయణా 

హే క్రిష్ణా  ఈ పట్టణ వాసం భారం వదిలించి ప్రకృతి ఒడిలో పల్లెసీమలో స్వేచ్ఛ విహారం చేయు 

అదృష్టమిప్పించవయా  

నే గుంటూరోడిని

అవును నే  గుంటూరోడిని . చెప్పుకోవటానికి చాలా గర్వంగా అనిపిస్తుంది . మన జన్మస్థలం పై మమకారం సహజమే అయినప్పటికీ అంతకు మించిన బంధమేదో ఆ నేలతో నా మనసుకు ముడిపడిపోయింది. 
ఏమైయివుంటుంది  
దేశం  విడచిపొమ్మని ఇంట్లో కోరినా గుంటూరు దాటనంటి . సకారణం ఏమంటే నాకు తెలియదు అప్పటికి 
కొందరి ఉద్దేశం ఎవరి ప్రేమలోనో పడి వుంటాడు. అందుకే పోనంటున్నాడు అని . నిజమా నాకే ఆశ్చర్యం.   

 శ్రీ కాంతునకు తప్ప ఏ కాంత కు చోటివ్వని ఏకాంత హృదయంతో ఆనందపు లోకాలలో విహరించాలని నా ఆరాటం. 

సరే ఎవరి ఊహలు వారివి. నవ్వి వూరుకోవటమే తప్ప ఖండన మండనలు చేయటానికి రాజకీయులం కాదుకదా . 

కానీ కాలానికి మన నిర్ణయాలతో పని ఏమి . ఇవ్వవలసిన సమయం వచ్చినపుడు తానూ ఇవ్వతలచినదే ఇస్తుంది . తరచి చూస్తే దానికి మనం అంతకు ముందు చేసిన కర్మలే కారణాలు గా కనబడతాయి తప్ప అకారణంగా కాలం ఏది మనకివ్వదు . 

  

 హైదరాబాదు రమ్మంటే అది అభాగ్యనగరం నే రాను అనేవాడిని. కానీ అదే నా పాలి భాగ్యనగరమై నా జీవన యానం సాగటానికి కారణభూతమై నిలచింది. భాగ్య నగరి చేరాక ముందుగా ఇల్లాలు తరువాత ఇల్లు వచ్చి చేరాయి 

కాలం కదిలిపోతుంది రాక పోకలు బాగా తగ్గిపోయాయి కానీ  గుంటూరు మీద మమకారం తగ్గలేదు . ఈ మమకారానికి కారణం ఏమయ్యివుంటుందా తెలుసుకోవాలన్న ఆసక్తి అలానే వుండిపోయింది 

ఎప్పుడో చిన్నప్పుడు చదువుకున్న రోజుల్లో విన్న కొండవీడు రాజుల కథ . మళ్లి  ఇంతకాలం తరువాత చెవిన పడింది. అక్కడికి సమీపంలోని  చెంఘీజ్ ఖాన్ పేటలో కొలువైన వెన్నముద్ద గోపాల స్వామీ గుడి చరిత్ర చూచి రావాలని పనిగట్టుకు మరీ పయనమైతి.  

ఆహా ఏమా సుందర రూపం . కుడి చేత వెన్నముద్ద  పట్టి , ఎడమచేతిని నెలకు అదిమి పెట్టి 

ఎడమ కాలు మడచి ముందుకు పారాడ సిద్ధంగావున్న బాలకృష్ణుని మనోహర రూపం 

 చేత వెన్నముద్ద చెంగల్వ పూదండ  ఎపుడో మరచిపోయిన మళ్ళి గుర్తుకు వచ్చింది 

అపుడు అనిపించింది 

 గుంటూరు రోడ్లపై తిరుగాడే రోజుల్లో ఎగసి పడిన ఎఱ్ఱని ధూళి కణాలు మోమున కమ్ముచున్నా కొంచెం కూడా చిరాకు అనిపించేది కాదు ఎందుకంటే ఈ బాల కృష్ణడు ఈ  దారుల వెంట పారాడుతూ అక్కడికి చేరినాడనుకుంటా 

అందుకే ఇక్కడ ఎగిరే ధూళి చూస్తుంటే గోకులంలో సాయం సమయాన లేగలను గోవుల వద్దకు తోలుకొస్తున్నపుడు చెంగు చెంగున ఎగురుతూ పరుగులు తీస్తున్న లేగల పద ఘట్టనల తాకిడికి ఎగసిన ఎర్రని ధూళి మేఘంతో కప్పబడిన బాలకృష్ణుడే స్ఫురించేవాడు 

బహుశా అందుకేనేమో ఈ మట్టి అంటే అంత యిష్టం . 

కృష్ణుడు సరే విశ్వమంతా తానైన వాడు ఆయన జాడలు వుండటం ఆశ్చర్యమేమీలేదు కానీ 

అఖండ భారతావని అంత  తన పాదపద్మాలతో పునీతం చేసిన శ్రీరాముడి జాడలేమైనా ఇక్కడ వున్నాయా తెలుసుకోవాలనిపించింది . 

అలా అనుకోగానే తెలిసివచ్చిన ఇద్దరు మహనీయులు తన హృదయంలో రాముడిని దర్శింప చేసిన రంగన్న బాబు గారు 

రాముడి సాక్షాత్కారం పొందిన అమ్మ  కనకమ్మ గారు . నా దురదృష్టం ఏమంటే అమ్మ కనకమ్మ గారి గురించి తెలుసుకుని వారిని దర్శించాలని అనుకున్న రెండు రోజులకే వారు రామునిలో ఐక్యం అయ్యారు. (  ఏ టి  అగ్రహారం లోని భారతాశ్రమం లో వీరి ప్రతిమను దర్శించవచ్చు )

ఈలోపు గోరంట్లలో నివసించిన చందోలు శాస్త్రి గారి ఘనకీర్తి వింటి . వీరు అమ్మ లలితాదేవిని సాక్షాత్కరింపచేసుకున్న మహనీయులు 

ప్రస్తుతంలో ప్రస్తుత కుర్తాళ పీఠాధిపతి గా వ్యవహరిస్తున్న సిద్దేశ్వరానంద భారతీ స్వామివారు ,  . వీరు  పూర్వాశ్రమంలో హిందూ కళాశాల అధిపతి గా పనిచేసిన ప్రసాదరాయ కులపతి గారు. సిద్దేశ్వరి దేవి ని  సాక్షాత్కరింప చేసుకున్న మహా మంత్రవేత్త 

ఇలా ఎందరో మహనీయులు . నాకు తెలియని వారు ఇంకెందరో 

అట్టి మహనీయుల నిశ్వాసం గుంటూరు గాలిలో పరిమళాలు  నింపితే అది నా ఉఛ్వ్వాశమై నాలో ప్రాణవాయువుగా చరిస్తూ నా మనసులో గుంటూరు పట్ల తెగని మమకారం ఏర్పడటానికి కారణమయ్యింది 

 గుంటూరు గోవిందుడు గణపతి అన్ని గకారాలే 

అవును నే  గుంటూరోడిని     అది నా గర్వం  అదే నా గర్వం 

ఎవరీ హనుమ

ఎవరీ హనుమ

హనుమా! పలుక ఓ కమ్మని పదం  

హనుమా! భావింప ఓ సుందర రూపం 

హనుమా ! తలంప ఓ రక్షా కవచం 

ఇంతకూ ఎవరీ హనుమ!

ఎందుకు హనుమ పై మనసుకింత మమకారం ..... 

రామదూత    స్వామి భక్తి పరాయణుడు     భవిష్యద్ బ్రహ్మ  ఇలా ఎవరికీ ఏ భావన నచ్చితే దానికి తగ్గట్లుగా 

హనుమ గూర్చి పలుకుతూఉంటారు 

నిజమే ఎవరాయన నన్ను చాలాకాలం వేధించిన ప్రశ్న .  అమ్మ లలిత దేవి స్వరూపమే తానా అనిపిస్తుంది. అది తెలుసుకోవాలన్న ఆలోచనలకు సమాధానం పెద్దల  ప్రవచనాల రూపంలోనూ , సహస్ర నామ పారాయణా క్రమంలోను సుందరకాండ లో అంతర్లీనంగా దాగిన రహస్యాల ద్వారాను మనకు ఆయన ఎవరో బోధపడుతుంది 

ఒకసారి వాటిని గమనిద్దాం 

ఉత్తర రామాయణం లో పట్టాభిషేకం పూర్తయ్యాక శ్రీరాముడు సీతమాత సమేతుడై  సోదరులతో కలసి కొలువు తీరినపుడు హనుమ స్వామి పాదాల  చెంత ఆసీనుడై ముచ్చట గొలుపు శ్రీరాముని వదనాన్ని చూస్తూ రామ నామ జపంతో తాదాత్మ్యత చెంది వున్న సమయంలో శ్రీరాముడు సభలో ఆశీనులైన మహర్షులను చూస్తూ అడిగిన ప్రశ్న 

తాను  సర్వసమర్థుడైనప్పటికీ,  సుగ్రీవుడు వాలి చేత కొట్టబడి పారిపోతున్నావాలిని నిగ్రహించక  మౌనంగా సుగ్రీవుడిని అనుసరించి వెళ్ళటానికి కారణమేమి ,ఈ  హనుమ గురించి  నాకు తెలుసుకోవాలని వుంది . 

సత్యం మాత్రమే పలికే మహర్షులకు సత్యమే తానైన శ్రీరాముడి ప్రశ్న 

అందుకు బదులుగా అగస్త్యుల వారు పల్కిన సమాధానమిది 

తొల్లిటి పుట్టుక నేక పాద రుద్రుం డిత డంచు గొందఱు బుధుల్ గణియింపుదు రారహస్య మెవ్వం డెఱుఁగున్ జరాచర భవంబు లెఱిఁగిన నీవు దక్కగన్ (కంకంటి పాపరాజు గారు -ఉత్తర రామాయణం)

రుద్రులలో ప్రథముడైన ఏక పాద రుద్రుడే ఈ హనుమ అని కొందరు పెద్దలు చెబుతారు. కానీ ఆ రహస్యం సకల చరాచర జీవుల రహస్యమెరిగిన శ్రీమన్నారాయణుడవు నీకు కాక ఇంకెవరికి తెలుస్తుంది రామా అని బదులిస్తారు అగస్త్యులవారు .

దాని పరమార్ధం ఆ పరమేశ్వరుడే ఈ స్వామి హనుమ .  శివ అంటేనే మంగళకరం అని స్వామి హనుమాన్ స్మరణ తోనే మనకు కలుగుతాయి సర్వమంగళములు 

ఇక శరవణ భవుడైన సుబ్రహ్మణ్యుడి విషయానికొస్తే ఆయన జన్మకు హనుమ జన్మకు సారూప్యతలెన్నో 

శివ శక్తుల  తేజస్సు అగ్నిలో చేరి అక్కడ నుండి గంగమ్మ లో నిలిచి రెల్లుగడ్డి పొదల్లో పడి శరవణభవుడుగా ఉద్భవిస్తే 

అదే శివ తేజస్సు కొంతకాలం అమ్మవారి అనుజ్ఞ ద్వారా అగ్ని చేత సంరక్షింపబడి తరువాత వాయువుకు అందజేయబడితే ఆ తేజస్సు వాయు దేవుని ద్వారా ఫల రూపకంగా అమ్మ  అంజనాదేవి కి అందజేయబడినది

అగ్ని వాయువులు శివుని అష్టమూర్తులలో  ప్రముఖమైనట్టివారు . శివ స్వరూపమే హనుమ హనుమయే శరవణభవుడు 

సిద్ది ప్రదాయకుడు గణపతి . తనను స్మరించి కార్యాలను ఉపక్రమించే వారికి విజయాలు చేకూరుస్తాడు హనుమ.  తమిళనాట సగం హనుమ సగం గణపతి రూపంతో కూడిన స్వరూపానికి ఆరాధన కొన్ని ప్రాంతాలలో కనబడుతుంది 

హనుమ దుస్సాధ్యమైన సాగరాన్ని దాటి ఆవలి తీరం చేరాక ఆయన ఘనకార్యాన్ని మెచ్చుకుంటూ దేవతలు చెప్పిన స్తోత్రమిది 

                               యస్యత్వేతాని చత్వారి వానరేంద్ర యథాతవ 

                               ధృతిర్దృష్టిర్మతిర్దాక్ష్యం స్వకర్మసు న సీదతి

ఈ  చెప్పిన ధృతి ర్దృష్టి ర్మతి ర్దాక్ష్యం ఈ గొప్పవైన లక్షణాలు లేదా నామాలుగా వీటిని భావిస్తే లలితా సహస్రంలో  కుమార గణనాదాంభా -  తుష్టి:-పుష్టి -ర్మతి -ర్ధృతిః  అన్న నామాలను గమనిస్తే అమ్మ యొక్క రూపమే స్వామి హనుమ అని విదితమవుతుంది 

స్వామీ హనుమ వానరుడైనప్పటికీ ఎంతో సుందరంగా మనసును ఆకట్టుకుంటారు ఎందుకంటే అందమైన తల్లి ఆ లలితా త్రిపుర సుందరి ప్రతిరూపమే తానూ కనుక . 

ఆంజనేయం మహావీరం బ్రహ్మ విష్ణు శివాత్మికం 

ఈ హనుమ యే బ్రహ్మ విష్ణువు శివుడు          ఈ హనుమ యే అమ్మ  లలితా  త్రిపుర సుందరి 

ఆయనే సకల దేవతా స్వరూపం సకల గుణ నిధానం 

హనుమన్నితి మే స్నానం  హనుమన్నితి మే జపః 

హనుమన్నితి మే ధ్యానం హనుమత్కీర్తనం  సదా   (శ్రీ గంధ మాధనః  )